چگونه زعفران بکاریم؟ آموزش کاشت زعفران به روش سنتی
اغلب نقاط ایران به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی و خاک مطلوبی که دارند، برای کشت زعفران مناسب هستند. به همین دلیل، تولید و کشت زعفران از سال‌های بسیار دور در دوران هخامنشیان در ایران رواج داشته است. گل زعفران با کاشت پیازهای زعفران در خاک می‌روید. تمام مراحل تولید زعفران هرسال به‌صورت چرخه‌وار انجام می‌شوند اما پیازهای زعفران هر 5 الی 9 سال در خاک کاشته شده و از آن خارج می‌شوند. کاشت زعفران به دو روش سنتی و گلخانه‌ای انجام می‌شود. ما در این مقاله می‌خواهیم مراحل تولید زعفران و کاشت سنتی آن را به‌صورت قدم‌به‌قدم بررسی کنیم.
چند نکته پیش از کشت زعفران به روش سنتی
قبل از کاشت هر محصولی باید سه فاکتور مهم آب‌وهوا، خاک و بذر مناسب را در نظر داشت. برای کشت زعفران هم این فاکتورها باید به شرح زیر باشند:
- آب‌وهوای مناسب برای کشت زعفران باید معتدل بوده و تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های ملایمی داشته باشد، اما در مناطق خشک و نیمه‌گرمسیری هم رشد می‌کند. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد بوده و محدوده تحمل دمایی گل زعفران بین 20- تا 40+ درجه سانتی‌گراد است.
- خاک مناسب برای کشت زعفران نه باید خیلی سنگین باشد که جلوی رشد آن را بگیرد و نه خیلی سبک که نتواند حفظ رطوبت موردنیاز زعفران را حفظ کند. از این رو، خاک لومی - شنی مناسب‌ترین گزینه برای کشت زعفران است. اما در سایر خاک‌های دیگر مناطق ایران نیز بازدهی مناسبی از کشت زعفران دیده شده است. دقت کنید که ph خاک باید بین 6 تا 8 باشد و زمین شور هم برای کشت زعفران مناسب نیست.
- پیاز مناسب برای کاشت زعفران باید برای اطمینان از پاکیزگی و سالم بودن، ضدعفونی و سم‌زدایی شود تا تمام آلودگی‌های قارچی و میکروبی آن از بین برود. وزن پیازهای زعفران بین 1 تا 20 گرم است و پیاز مناسب برای کشت زعفران باید بالای 8 گرم باشد.
مراحل کشت زعفران به روش سنتی
در ادامه مراحل کشت زعفران به روش سنتی را مرحله‌به‌مرحله آموزش می‌دهیم.
مرحله 1) آماده‌سازی زمین برای کاشت
شرایط خاک مناسب برای کشت زعفران را در بخش قبل ذکر کردیم. حال باید زمین را شخم زده و آماده کاشت کرد. مناسب‌ترین زمان برای شخم زدن زمین (تا عمق 40 الی 50 سانتی‌متر) بین پاییز تا زمستان است. علف‌های هرز هم (در صورت وجود) باید از زمین هرس شوند. در مرحله بعد، کود حیوانی به همراه مواد معدنی موردنیاز کشت زعفران مانند سولفات پتاسیم، فسفات و... به خاک اضافه و با آن مخلوط می‌شود. در نهایت باید زمین را هموار کنید تا پستی‌ها و بلندی‌های آن از بین برود.
مرحله 2) کاشت پیازهای زعفران در خاک
پیازها یک دوره خواب دارند که از نیمه اردیبهشت تا اواخر خرداد یا نیمه تیر طول می‌کشد. در این زمان، جابه‌جایی پیاز و انتقال آن از یک زمین به زمین دیگر، به پیاز زعفران آسیبی نمی‌زند. بنابراین بهترین زمان برای بیرون آوردن پیازها و کاشت آن در زمین جدید، همین موقع است. پس از برداشت پیازهای مرغوب و مناسب از مزرعه، باید آن‌ها را بین ماه‌های خرداد تا اواسط مهر در زمین بکارید (مناسب‌ترین زمان برای این کار خردادماه است). توجه کنید که در مراحل تولید زعفران نباید فاصله طولانی‌مدتی بین برداشت پیاز از مزرعه مادر تا کاشت آن در زمین شما وجود داشته باشد.
کاشت پیاز زعفران در زمین به دو روش زیر انجام می‌شود:
1. کشت ردیفی
روش پیشنهادی اول برای کشت زعفران است؛ چراکه تراکم پیاز زعفران، 3 تا 4 تن در هر هکتار است. در کشت ردیفی باید شیارهایی موازی با یکدیگر، با فاصله 40 سانتی‌متر و به عمق 25 الی 30 سانتی‌متر در زمین ایجاد کنید.
نوع خاص و جدیدی از کشت ردیفی هم به نام کشت نوین یا آرمانی وجود دارد که تراکم پیاز زعفران در آن 8 تا 10 تن در هکتار بوده و هرسال 20 تا 30 کیلوگرم زعفران خشک در هر هکتار می‌دهد. بنابراین فاصله شیارها از یکدیگر باید به 20 تا 25 سانتی‌متر در این روش کاهش یابد. پیازها در کاشت ردیفی باید با فاصله 5 تا 8 سانتی‌متری از یکدیگر، داخل شیارها کاشته شوند.
2. کشت چاله‌ای یا کپه‌ای
در این روش، چاله‌هایی به عمق و عرض 15 الی 25 سانتی‌متر و با فاصله 25 الی 30 سانتی‌متر از یکدیگر، در زمین حفر می‌شوند و در هر چاله هم 3 الی 15 پیاز (درحالی‌که نوک پیازها روبه‌بالا قرار گرفته است) کاشته می‌شود.
مرحله 3) آبیاری زمین
در ابتدا توجه کنید که بهتر است زمین شما پیش از کاشت پیازها کمی مرطوب باشد. زعفران مقاومت زیادی نسبت به خشکی داشته و به آبیاری زیادی نیاز ندارد. اما به‌طورکلی برای کشت زعفران سه مرحله آبیاری لازم است:
- اولین آبیاری زمین باید با دقت و حساسیت زیادی در اوایل یا اواسط مهرماه بعد از کاشت پیازها در زمین انجام شود.
- آبیاری دوم بعد از برداشت گل‌های زعفران (حدود 40 روز بعد از آبیاری اول) در اواخر آبان یا اوایل آذرماه انجام می‌شود.
- آبیاری سوم در اوایل اسفندماه و بعد از کوددهی زمین انجام می‌شود. اما مناطقی که میزان بارندگی آن‌ها در فصل پاییز و زمستان مطلوب باشد، نیازی به انجام آبیاری سوم ندارند.
مرحله 4) سله‌شکنی زمین
سله‌شکنی فرایندی است که به اصلاح ساختار سطح خاک در مزارع زعفران کمک می‌کند. این کار با ابزارهایی مانند چهارشاخ، کج‌بیل، شن‌کش یا تیلر کشاورزی قابل انجام است. سله‌شکنی باید بعد از آبیاری اول و هم‌زمان با گاورو شدن زمین انجام شود. این کار باعث می‌شود که کود حیوانی با خاک مخلوط شود، علف‌های هرز تازه‌روییده‌شده از بین بروند و گل‌های زعفران به‌راحتی از خاک خارج شوند.
مرحله 5) مراقبت از زمین
همان‌طور که در ابتدای مطلب گفتیم، شما با یک‌بار کاشت پیاز زعفران، تا 5 الی 9 سال دیگر نیازی به انجام مراحل کاشت زعفران تا اینجای کار ندارید. اما باید در طی این مدت از زمین خود مراقبت کنید. به این معنا که از آن در مقابل آفات، قارچ‌ها، کنه و موش‌های صحرایی باید محافظت کنید. همچنین سالیانه کوددهی و سم‌پاشی مناسب انجام دهید و برای اطمینان از سالم بودن پیازها، هر ماه آن‌ها را از درون خاک ببینید و بررسی کنید.
مرحله 6) برداشت زعفران
گل‌های زعفران در آبان‌ماه می‌رویند و به‌طورکلی گل‌دهی زعفران، 15 تا 30 روز ادامه دارد. در این مدت باید هر روز قبل از طلوع آفتاب اقدام به جمع‌آوری گل‌ها کنید. چراکه قرارگیری گل‌های زعفران در مقابل نور خورشید و هوای گرم، باعث کاهش کیفیت زعفران در عطر و رنگ آن می‌شود.
توجه داشته باشید که عمر هر گل زعفران سه تا چهار روز است و باید قبل از این‌که از بین بروند، برداشت شوند. همچنین باید به‌سرعت پس از جمع‌آوری گل‌ها، اقدام به پاک کردن آن‌ها (یعنی جداکردن کلاله از گلبرگ‌ها) کنید.
در نهایت کلاله‌ها را خشک کرده و وارد بسته‌بندی مناسب کنید. کیفیت زعفران در محیطی با دما و رطوبت کمتر، بهتر خواهد بود. بهترین دمای برای نگهداری زعفران بین 4 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. از نگهداری زعفران در ظروف پلاستیکی هم خودداری کنید تا مرغوبیت آن حفظ شود (نگهداری در ظروف فلزی یا چوبی گزینه مناسبی است).
کلام آخر
کشت زعفران، در صورتی که تمام مراحل چرخه تولید زعفران را به‌درستی طی کنید، تجارت پرسودی برایتان خواهد بود. بهتر است اگر قصد ورود به این تجارت را دارید، با افراد متخصصی که در حوزه کشت زعفران، تجربه و تخصص دارند مشورت کرده و تمام توصیه‌های لازم را دریافت کنید.