چرا استفاده از بازاریابی برای کشاورزان زعفران اهمیت دارد؟
انحصار بازار زعفران با تامین بیش از 90 درصد زعفران تولیدی جهان، در اختیار ایران قرار دارد. بنابراین زعفران مهم‌ترین محصول غیرنفتی صادراتی در ایران محسوب می‌شود. زعفران همچنین به‌عنوان یک محصول گران‌قیمت، استراتژیک و غذایی - دارویی، موردتوجه کشورهای مختلف قرار گرفته که همین موضوع باعث بالارفتن تقاضا و واردات زعفران در این کشورها شده است. اما موضوع مهمی که در مورد تجارت زعفران در ایران، مورد بی‌توجهی یا کم‌توجهی قرار گرفته است، بازاریابی زعفران است. چراکه بازاریابی نامناسب زعفران می‌تواند تاثیرات منفی زیادی روی اقتصاد و فرهنگ ایران بگذارد. در این مقاله به بررسی اهمیت بازاریابی در هر کسب‌وکار، نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران، نقش بسته‌بندی و برندینگ زعفران و نحوه بازاریابی برای کشاورزان زعفران می‌پردازیم.
نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران در ایران و جهان
ایران به دلیل خاک و آب‌وهوای مناسبی که دارد، بهترین شرایط را برای کاشت و تولید زعفران فراهم می‌کند و به همین دلیل است که بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان محسوب می‌شود. همچنین هرسال به تعداد زمین‌های زیر کشت زعفران در ایران افزوده می‌شود و کشاورزان و تجار بیشتری وارد تجارت زعفران می‌شوند.
تمام این موارد، زمینه‌ساز بازارسازی و انحصاری کردن زعفران در ایران هستند؛ اما اگر بازاریابی مناسبی دراین‌خصوص انجام نشود، این گسترش تولید زعفران هم لزوما باعث گسترش سرمایه نخواهد شد.
به‌طورکلی، بازاریابی محصولات کشاورزی از جمله زعفران، به دلیل ماهیت ویژه این محصولات مانند فسادپذیری، حجم زیاد، زیاد بودن تعداد تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و... در مقایسه با محصولات صنعتی، تفاوت‌های زیادی دارد. بازاریابی برای کشاورزان زعفران را می‌توان از دو دیدگاه کلی تعریف کرد:
- دیدگاه اول به معنای تمام عملیات انجام شده روی محصول زعفران در فاصله بین تولید تا مصرف است.
- در دیدگاه دوم، بازاریابی زعفران مفهومی گسترده‌تر دارد و از مرحله برنامه‌ریزی برای تولید آغاز می‌شود و تا پس از مرحله فروش و اطمینان از رضایت مشتری، ادامه می‌یابد.
کیفیت زعفران تولیدی سایر کشورها به‌خوبی زعفران ایران نیست، اما این کشورها نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران را مهم‌تر می‌دانند و همین موضوع باعث شده است که به رقبای ایران در تولید زعفران تبدیل شوند.
رقبای غیرایرانی زعفران که گوی سبقت را ربوده‌اند
ایران با تولید میانگین حدود 130 تن و صادرات میانگین 100 تن زعفران در سال، اولین و بزرگ‌ترین صادرکننده زعفران در کل جهان است. این به آن معناست که زعفران محصولی ارزآور است و بخش زیادی از درآمد حاصل از تولید و عرضه آن از طریق مصرف آن در خارج از ایران به‌دست می‌آید.
اما از طرف دیگر هم شاهد رقابت بیشتر دولتها و قطبهای اقتصادی دیگر در جهان هستیم که هرکدام تلاش می‌کنند تا سهم بیشتری از امتیازات و فرصتهای موجود در تجارت زعفران را از آن خود کنند. از جمله رقبای زعفران ایران که بازاریابی برای کشاورزان زعفران را تحت‌فشار قرار داده‌اند و اهمیت بازاریابی زعفران ایرانی را پررنگ‌تر می‌کنند، به شرح زیرند:
- اسپانیا، اولین کشوری است که بیشترین میزان واردات زعفران ایران را به خود اختصاص داده است؛ به‌طوری‌که سالانه حدود 30 میلیون دلار زعفران ایرانی خریداری می‌کند. اما به‌دلیل این‌که اسپانیا، زعفران ایران را به‌شکل فله‌ای وارد کشور خود می‌کند، به‌راحتی می‌تواند آن را با بسته‌بندی و برندینگ جدید خود و بدون این‌که نامی از زعفران ایران ببرد، وارد بازار جهانی کند. به همین دلیل است که کشورهای جهان، زعفران اسپانیا را بیشتر از زعفران ایرانی می‌شناسند.
- چین هم پس از اسپانیا، بزرگ‌ترین کشور واردکننده زعفران ایران است. اما اخیرا با اقدام به کشت گلخانه‌ای زعفران و تولید زعفران چینی، در تلاش برای تصاحب بازار جهانی زعفران بوده و به رقیب بزرگ ایران تبدیل شده است. از سوی دیگر هم به دلیل مشکلاتی که در ورود مستقیم زعفران ایرانی به چین وجود دارد (مانند قوانین سخت‌گیرانه چین برای ورود زعفران ایرانی و تعرفه سنگین آن)، زعفران ایرانی به‌صورت قاچاق از مسیر هنگ‌کنگ و کشورهای دیگر، وارد چین می‌شود.
- کشور افغانستان با قاچاق پیازهای زعفران از ایران و اقدام به کشت و تولید زعفران، صادرات زعفران ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است. به این صورت که کشاورزان افغانستان با تولید زعفران ایرانی، آن را به نام زعفران افغانی به کشورهایی مانند چین و هند صادر می‌کنند. این در حالی است که صادرات زعفران از افغانستان به چین و هند، مشکل تعرفه‌ای برای افغان‌ها ندارد. البته گفته شده است که در حال حاضر حضور افغانستان در تجارت تولید زعفران، مشکلی در بازار ایران ایجاد نمی‌کند؛ اما قاچاق زعفران ایران به افغانستان باعث بازارسازی و برندسازی این محصول برای افغانستان می‌شود.
اهمیت نقش بسته‌بندی و جایگاه برندینگ در فروش زعفران
در عرصه تجارت زعفران، معیارها و شاخص‌هایی وجود دارند که باعث افزایش فروش زعفران‌کاران و در نتیجه افزایش صادرات زعفران به کشورهای دیگر می‌شوند. همچنین نشان‌دهنده اهمیت نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران هستند. این معیارها شامل بسته‌بندی زعفران و برندینگ می‌شوند که به شرح زیرند:
1. بسته‌بندی و نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران
درحالی‌که زعفران یک محصول غذایی و دارویی مهم و گران‌قیمت است، اما روش‌های بسته‌بندی زعفران در ایران معمولا با استاندارهای بین‌المللی سلامت تطابق ندارد. بنابراین نکته مهم در بسته‌بندی زعفران که به بازاریابی برای کشاورزان زعفران کمک می‌کند، ایجاد بسته‌بندی‌های کاملا تمیز و بهداشتی است. همچنین از آن‌جایی که زعفران، خواص دارویی و کاربردهای غذایی زیادی دارد که تمام مردم جهان از آن‌ها آگاهی ندارند، بهتر است که چنین اطلاعاتی روی بسته‌بندی‌های زعفران نوشته شود تا صادرات زعفران همواره رو به گسترش و سودآور باشد.
نکته مهم دیگر در خصوص اهمیت بسته‌بندی زعفران صادراتی و بازاریابی در تولید و عرضه زعفران، نوع بسته‌بندی‌هاست. به این معنا که کشاورزان و تولیدکنندگان زعفران نباید زعفران را به‌شکل فله‌ای به کشورهای دیگر صادر کنند. چراکه این موضوع باعث می‌شود که سودجویان بخواهند زعفران فله‌ای ایران را با نام و برند کشور خود بسته‌بندی کرده و به بازار جهانی عرضه کنند.
2. برندینگ و نقش بازاریابی در تولید و عرضه زعفران
در زمینه برندینگ در فروش زعفران هم نکات حائز اهمیتی وجود دارد. مفهوم برندینگ، معرفی زعفران ایران (از طریق برندهای مختلف ایرانی) در بازارهای بین‌المللی است. این موضوع به داشتن استراتژی مناسب بازاریابی و اجرای برنامه‌های دوره‌ای مختلف در بخش‌های مختلف تولید و صادرات زعفران، نیاز دارد.
برندسازی تجارت زعفران ایرانی، جایگاه آن در جهان را ارتقا داده و باعث می‌شود که دیگر نگرانی از بابت رقبایمان در صادرات زعفران نداشته باشیم. شورا و انجمن‌های مختلف دولتی هم می‌توانند با طراحی استراتژی صحیح، مدیریت یکپارچه و به‌کار بردن دانش فنی در این راه به تولیدکنندگان زعفران کمک کنند.
کلام آخربازاریابی بر هر کسب‌وکاری اهمیت زیادی دارد. در تجارت زعفران هم بازاریابی برای کشاورزان زعفران و برندهای مختلف تولیدکننده زعفران در ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد که نادیده گرفتن این جایگاه، صدمات زیادی به تجارت زعفران در ایران وارد می‌کند. عدم به‌کارگیری فاکتورهای مهم بازاریابی زعفران مانند بسته‌بندی و برندینگ، باعث خروج زعفران ایرانی از کشور و به فروش رسیدن آن بدون نامی از ایران در بازار جهانی می‌شود. بنابراین اگر شیوه‌های صحیحی در فروش و بازاریابی زعفران به کار رود و محصولاتی منطبق با خواست و نیاز مشتریان تولید شود، سهم تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای جهانی افزایش می‌یابد.