نبات، یکی از شیرینی‌های بلوری و پرطرف‌دار در فرهنگ ایرانیان است که از ترکیب ساده‌ی شکر و آب و طی فرآیند تبلور به وجود می‌آید. این شیرینی نه‌تنها به‌عنوان یک چاشنی دلنشین در کنار چای و دمنوش‌ها شناخته می‌شود، بلکه به دلیل خواص درمانی و فواید متعددش، جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی و سفره‌های ایرانی پیدا کرده است، طوری که بسیاری از افراد نبات‌های طعم دار را جایگزین خرید دمنوش و چای کرده اند.
تاریخچه‌ی مصرف نبات به ایران باستان و حتی شبه‌قاره هند بازمی‌گردد. در متون تاریخی، نبات را به‌عنوان یک داروی طبیعی برای مشکلات گوارشی و سردی معده معرفی کرده‌اند. شهرهای یزد، مشهد و قم به‌عنوان قطب‌های اصلی تولید نبات در ایران شناخته می‌شوند و همچنان بهترین نوع نبات زعفرانی و سفید را به بازار عرضه می‌کنند.
اگر قصد خرید نبات یا به‌خصوص خرید نبات زعفرانی را دارید، آشنایی با انواع نبات، روش تولید، خواص و ویژگی‌های یک نبات مرغوب به شما کمک می‌کند تا بهترین انتخاب را داشته باشید.
انواع نبات از نظر طعم و ظاهر
1. نبات شاخه
نبات شاخه یکی از اصیل‌ترین و سنتی‌ترین انواع نبات است. در این روش، بلورهای شفاف و درشت شکر روی یک نخ پنبه‌ای شکل می‌گیرند. این نوع نبات معمولاً به‌صورت بلند و کشیده است و در دو رنگ سفید و زعفرانی تولید می‌شود.نبات شاخه‌ای از گذشته تاکنون در مراسم‌ها، جشن‌ها و حتی سفره عقد ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشته است. فرآیند تولید آن به این صورت است که محلول اشباع‌شده‌ی آب و شکر را در ظروف بزرگ می‌ریزند و رشته‌های نخی درون آن قرار می‌دهند. پس از گذشت چند روز، بلورهای شکر به‌صورت کریستال‌های زیبا روی نخ‌ها شکل می‌گیرند.
2. نبات چوبی یا نی
نبات چوبی نسل جدیدی از نبات است که به دلیل سهولت استفاده و ظاهر زیبا بسیار پرطرف‌دار شده است. بلورهای شکر در این روش دور یک چوبک (نی چوبی یا پلاستیکی) تشکیل می‌شوند. نبات کریستالی در پذیرایی‌ها، کافی‌شاپ‌ها و حتی بسته‌بندی‌های هدیه‌ای بسیار کاربرد دارد. مزیت اصلی آن حمل آسان، بهداشت بیشتر و تنوع طعم است. انواع نبات کریستالی زعفرانی، گل‌گاوزبان، دارچینی، گل محمدی و نعناع از محبوب‌ترین طعم‌ها هستند.
3. نبات دندانه یا نگین
این نوع نبات از بلورهای کوچک و جداگانه تشکیل می‌شود. نبات دانه‌ای یا نگین به دلیل حل شدن آسان در آب، برای استفاده در دمنوش‌ها و عرقیات گیاهی بسیار مناسب است. فرآیند تولید آن شامل جداسازی بلورهای تشکیل‌شده در ته یا دیواره‌ی دیگ‌های نبات‌پزی است. این نوع نبات بیشتر به صورت فله یا بسته‌بندی‌های ساده در بازار عرضه می‌شود.
همچنین نمونه های دیگری از این نبات هستند که هنگام تولید و بسته‌بندی نبات که بخش‌هایی از آن به صورت طبیعی جدا شده و به شکل قطعات کوچک‌تر در می‌آیند به عنوان نبات نگین در بازار عرضه‌می‌شوند. از نظر طعم و کیفیت، این نوع نبات هیچ تفاوتی با سایر انواع نبات ندارد و تنها وجه تمایز آن، قیمت پایین‌تر در مقایسه با دیگر نمونه‌ها است.
4. نبات پودری
نبات پودری که به آن خاک نبات هم می‌گویند، از خرده‌ریزهای نبات به دست می‌آید. این نوع نبات در ظاهر شبیه شکر است اما دانه‌های درشت‌تر و شفاف‌تر دارد.نبات پودری به دلیل انحلال سریع در آب داغ، انتخابی عالی برای کافی‌شاپ‌ها، هتل‌ها و حتی مصرف خانگی است. در طب سنتی نیز برای ترکیب با داروهای گیاهی از این نوع نبات استفاده می‌کنند.
5. پرده نبات
پرده نبات روی سطح پاتیل‌های تولیدی شکل می‌گیرد. این نوع نبات بسیار نازک، ترد و خوش‌طعم است. هرچند از نظر ترکیب و خواص تفاوتی با سایر نبات‌ها ندارد، اما به دلیل بافت ظریف و شکننده‌اش طرف‌داران خاص خود را دارد.
6. نبات مخلوط
نبات مخلوط از تکه‌های شکسته‌ی نبات تشکیل می‌شود که معمولاً به‌صورت نامنظم هستند. این نوع نبات بیشتر برای مصرف عمده و فله‌ای به کار می‌رود و به دلیل قیمت مناسب‌ترش در بازار پرتقاضاست.
7. نبات لقمه یا تکه‌ای
این نوع نبات به شکل مکعب‌ها یا قطعات کوچک برش داده می‌شود. لقمه نبات به دلیل سهولت در مصرف، برای سرو در کنار چای بسیار محبوب است. بسیاری از افراد آن را جایگزینی شکیل‌تر و راحت‌تر برای قند می‌دانند.
8. نبات سفید
نبات سفید ساده‌ترین نوع نبات است که از بلورهای شفاف شکر تشکیل شده و هیچ افزودنی دیگری ندارد. این نوع نبات طبعی گرم دارد و بهترین گزینه برای کسانی است که به دنبال یک شیرین‌کننده‌ی طبیعی و ساده هستند. از خواص این نوع نبات می‌توان به خاصیت رفع نفخ، بهبود هضم، و جایگزین مناسب برای قند اشاره کرد.
9. نبات زعفرانی
محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین نوع نبات در ایران است. در فرآیند تولید، زعفران اصل به محلول شکر اضافه می‌شود و همین باعث ایجاد رنگ زرد طلایی و عطر بی‌نظیر در نبات می‌گردد و خواص تقویت حافظه، آرامش‌بخش، ضدافسردگی، تقویت قوای جنسی و بهبود گردش خون دارد.
10. نبات هل
نبات هل یکی از خوش‌عطرترین انواع نبات است که با پودر هل ترکیب می‌شود. این نوع نبات طبعی گرم دارد و علاوه بر طعم و بوی دلپذیر، خواص زیادی نیز به همراه دارد. از مهم‌ترین فواید نبات هل می‌توان به تقویت قلب، برطرف کردن بوی بد دهان، کمک به هضم بهتر غذا و ایجاد نشاط اشاره کرد.
11. نبات گل محمدی
نبات گل محمدی با استفاده از گلبرگ یا پودر گل محمدی تهیه می‌شود و طعم ملایم و معطر آن بسیار آرامش‌بخش است. این نوع نبات بیشتر برای کسانی که به دنبال کاهش استرس و اضطراب هستند توصیه می‌شود. نبات گل محمدی خاصیت ضدافسردگی دارد، اعصاب را آرام می‌کند و به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
12. نبات دارچینی
نبات دارچینی به‌ویژه در فصل پاییز و زمستان بسیار محبوب است. این نبات طبع بسیار گرم دارد و ترکیب شکر بلوری با دارچین، علاوه بر طعم دلچسب، خواص درمانی فراوانی نیز به همراه دارد. نبات دارچینی باعث افزایش گردش خون، تقویت سیستم ایمنی بدن، کمک به کنترل قند خون و رفع ضعف جسمی می‌شود و انتخابی عالی برای روزهای سرد سال است.
13. نبات نعنا
نبات نعناع با عصاره یا پودر نعناع تولید می‌شود و طبعی خنک دارد. این نبات بیشتر برای برطرف کردن مشکلات گوارشی مانند تهوع، دل‌درد و نفخ استفاده می‌شود. علاوه بر این، نبات نعناع برای رفع سردردهای ناشی از سوءهاضمه و خوش‌بو کردن دهان نیز بسیار مؤثر است.
14. نبات چای ترش
نبات چای ترش یکی از متفاوت‌ترین انواع نبات است که به دلیل رنگ قرمز زیبا و طعم ترش و شیرین خود طرف‌داران خاصی دارد. این نبات سرشار از آنتی‌اکسیدان است و خواص مهمی همچون کاهش فشار خون، تنظیم کلسترول و کمک به سلامت قلب دارد. استفاده از این نبات در کنار دمنوش‌ها، علاوه بر زیبایی بصری، خاصیت دارویی و طعم متفاوتی به نوشیدنی می‌بخشد.
15. نبات گل گاوزبان
نبات گل گاوزبان نیز یکی از پرطرف‌دارترین نبات‌های گیاهی است که خاصیت آرام‌بخشی قوی دارد. این نوع نبات برای کاهش استرس، تقویت قلب، تنظیم فشار خون و بهبود اعصاب بسیار مفید است.
خواص نبات
نبات در طب سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و خواص آن فقط به شیرین کردن چای یا رفع نفخ خلاصه نمی‌شود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین خواص نبات اشاره می‌کنیم:
تقویت معده و دستگاه گوارش: نبات به‌عنوان یک ملین طبیعی عمل کرده و به بهبود هضم غذا کمک می‌کند.
رفع سردی معده و بدن: مصرف نبات برای افرادی که مزاج سرد دارند بسیار توصیه می‌شود.
تسکین درد قاعدگی: یکی از مهم‌ترین خواص نبات، کاهش دردهای قاعدگی و دل‌پیچه‌های ناشی از آن است.
ضد نفخ و دل‌درد: نبات به‌سرعت در آب داغ حل می‌شود و برای رفع نفخ و سوءهاضمه مؤثر است.
تقویت انرژی بدن: به دلیل قند موجود در آن، سریع انرژی بدن را بالا می‌برد.
کمک به درمان سرماخوردگی و سرفه: مصرف نبات به‌ویژه به‌صورت نبات داغ یا همراه با دمنوش آویشن، به کاهش سرفه و خشونت گلو کمک می‌کند.
تقویت قلب و اعصاب: نبات زعفرانی و گل محمدی در آرام‌سازی اعصاب و بهبود عملکرد قلب مؤثرند.
خوش‌بوکننده دهان: به‌خصوص در ترکیب با هل و نعناع.
بهبود خواب: نبات گل گاوزبان و گل محمدی به داشتن خوابی آرام کمک می‌کند.
کمک به افزایش گردش خون: به‌خصوص نبات دارچینی و زعفرانی.
جدول ارزش غذایی نبات (به ازای 100 گرم)
ترکیبات
مقدار
انرژی
398 کیلوکالری
کربوهیدرات
99 گرم
قند
99 گرم
چربی
0
نمک
0.013 گرم
اسیدهای چرب ترانس
0
روش نگهداری از نبات
دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری شود.
بهترین ظرف برای نگهداری نبات، شیشه‌های دربسته است.
دمای مناسب نگهداری زیر 20 درجه سانتی‌گراد است.
از نگهداری نبات در محیط‌های مرطوب یا در کنار بخاری و وسایل گرمایشی پرهیز کنید.
راهنمای خرید نبات و ویژگی‌های نبات باکیفیت
خرید نبات شاید ساده به نظر برسد، اما برای داشتن محصولی سالم و با کیفیت باید به نکات مهمی توجه کرد. نبات بی‌کیفیت می‌تواند علاوه بر طعم نامناسب، برای سلامتی مضر باشد.
ویژگی‌های نبات مرغوب:
شفافیت و درخشندگی بلورها: نبات باید بلورهای روشن، شفاف و یکنواخت داشته باشد.
رنگ طبیعی: در نبات زعفرانی، رنگ باید طلایی و روشن باشد، نه کدر یا بیش‌ازحد زرد (نشانه‌ی استفاده از رنگ مصنوعی).
عطر و طعم طبیعی: عطر زعفران، هل یا گل باید ملایم و طبیعی باشد. بوی تند یا غیرطبیعی نشانه‌ی اسانس شیمیایی است.
بافت خشک و محکم: نبات باید سفت و شکننده باشد. نبات نرم یا چسبنده معمولاً رطوبت گرفته و کیفیت پایینی دارد.
بسته‌بندی بهداشتی: بهترین نبات‌ها در بسته‌بندی‌های پلمب‌شده با درج تاریخ تولید و انقضا عرضه می‌شوند.
نکات مهم در خرید نبات:
از خرید نبات‌های خیلی ارزان خودداری کنید؛ چون ممکن است با جوهر قند یا رنگ‌های شیمیایی تولید شده باشند.
نبات چوبی را ترجیحاً با نی چوبی انتخاب کنید، چون نی پلاستیکی در تماس با حرارت ممکن است مواد مضری آزاد کند.
اگر قصد خرید فله‌ای دارید، از فروشنده معتبر و باسابقه خرید کنید.
برای هدیه یا مصرف خانگی، نبات‌های طعم‌دار بسته‌بندی‌شده بهترین گزینه‌اند.
در خرید نبات زعفرانی، به رنگ، بو و طعم دقت کنید تا مطمئن شوید از زعفران با کیفیت است.
نبات، یک شیرینی سنتی ایرانی است که علاوه بر طعم خوشایند، خواص دارویی بسیاری دارد. اگر قصد خرید نبات یا به‌خصوص خرید نبات زعفرانی را دارید، شناخت انواع آن و ویژگی‌های یک نبات مرغوب به شما کمک می‌کند انتخابی درست و سالم داشته باشید. نبات‌های باکیفیت با بلورهای شفاف و رنگ طبیعی، بدون مواد شیمیایی و در بسته‌بندی‌های بهداشتی عرضه می‌شوند. با خرید نبات اصل و زعفرانی از فروشگاه زعفران مصطفوی، می‌توانید هم از طعم بی‌نظیر آن لذت ببرید و هم از فواید درمانی‌اش بهره‌مند شوید.
