زعفران محصولی استراتژیک در کشاورزی محسوب می‌شود؛ چراکه به‌عنوان گران‌بهاترین محصول کشاورزی و دارویی جهان شناخته می‌شود. این محصول مقاومت بالایی نسبت به خشکی خاک، کم‌آبی، سرما و فساد دارد. همچنین ازآنجاکه شرایط کلی کشت زعفران در تمام نقاط ایران مطلوب است، افراد زیادی وارد تجارت زعفران و صادرات جهانی آن می‌شوند و همین امر باعث رونق اقتصادی کشور می‌شود. از سوی دیگر هم با وجود قدمت سه هزار ساله و پیشینه تاریخی که زعفران دارد، جایگاهی ویژه و جذابیتی خاص برای تمام مردم جهان دارد. با تمام این اوصاف می‌توان از مزایای زعفران در صنعت گردشگری هم بهره برد؛ بنابراین ترکیب زعفران و صنعت گردشگری می‌تواند تاثیر زیادی در بهبود اقتصادی این صنعت و درنتیجه کشور بگذارد. در این مقاله به بررسی نقش زعفران در گردشگری و نقاط قوت و ضعف آن در کشور می‌پردازیم.

نقش زعفران در گردشگری

ازآنجاکه مزارع زعفران در ایران، شرایط و پتانسیل‌های را لازم از نظر اقلیمی، بهره‌وری و سطح بالای زیر کشت دارند، به‌راحتی می‌توانند به مزارع گردشگری تبدیل شوند. همچنین بیشتر شهرهای تاریخی و توریستی و مناطق گردشگرپذیر در ایران، به کاشت زعفران می‌پردازند. بنابراین تمام این مناطق می‌توانند با گردشگری زعفران، سهم مهمی در بهبود بازار گردشگری و جذب گردشگران خارجی و داخلی ایفا کنند.

استان‌های ایران ظرفیت بالایی در تولید محصولات متنوع کشاورزی از جمله زعفران دارند. بعضی از این استان‌ها طی سال‌های گذشته، تورهای گردشگری زعفران، رویدادها و جشنواره‌های سالیانه زیادی برگزار کردند تا از این ظرفیت به منظور جذب گردشگر استفاده کنند.

به همین دلیل در سال گذشته، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی اعلام کرد که قصد دارد پژوهش‌هایی کاربردی در حوزه زعفران و گردشگری اجرا کند. هدف از این کار این است که با اجرای طرح‌های پیشنهادی مختلف، از پتانسیل‌های موجود در حوزه زعفران و صنعت گردشگری به‌صورت هدفمند استفاده شود. به‌این‌ترتیب می‌توان رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع را تحت تاثیر قرار داد. برای درک نقش زعفران در گردشگری باید ابتدا با مفهوم گردشگری زعفران آشنا شوید.

مفهوم گردشگری زعفران

گردشگری زعفران در واقع نوعی از گردشگری کشاورزی محسوب می‌شود. گردشگری کشاورزی یا مزرعه که به آن اگریتوریسم (Agritourism) هم گفته می‌شود، ترکیبی از دو صنعت گردشگری (tourism) و کشاورزی (Agriculture) است.

به بیان فنی‌تر، گردشگری کشاورزی نوعی تجارت مبتنی بر کشاورزی یا دامداری است که گردشگران را با اهداف تفریحی، تجاری یا آموزشی به سمت بازدید از فعالیت‌های کشاورزی (مانند برداشت محصول)، فعالیت‌های تاریخی و فرهنگی روستاها، مزارع و مراتع و حتی مشارکت در امور کشاورزی جلب می‌کند. همچنین باعث ایجاد درآمد برای مردم روستا، صاحب مزرعه، دامداری یا کسب‌وکار می‌شود.

گردشگری کشاورزی در ابتدا شاخه‌ای از گردشگری روستایی محسوب می‌شد، اما در حال حاضر به دلیل اینکه استراتژی‌های تجاری و بازاریابی در آن پیاده‌سازی می‌شود و با جنبه‌های آموزش و مهارت گردشگران ترکیب شده است، دیگر متمایز از گردشگری روستایی محسوب می‌شود.

نمونه‌هایی از فعالیت‌های گردشگری زعفران

در بحث گردشگری زعفران با چند اصطلاح مختلف از جمله کشاورزی پایدار، بازاریابی مستقیم و ارزش افزوده روبه‌رو هستیم. بنابراین گردشگری زعفران حوزه نسبتا وسیعی است که چندین زیرمجموعه با فعالیت‌های مختلف دارد که عبارت‌اند از:

  • آموزش و کسب تجربه

    گردشگران خارجی یا ایرانی با حضور در تورهای گردشگری زعفران، از مزارع یا موزه‌های زعفران بازدید می‌کنند و حتی در برداشت زعفران به کشاورزان کمک می‌کنند. از این طریق، گردشگران فعالیت‌های کشاورزی زعفران را یاد می‌گیرند و در زمینه تولید زعفران، تجربه کسب می‌کنند.

  • فروش مستقیم زعفران به مصرف‌کننده

    در این زیرمجموعه، گردشگران ضمن حضور در مزارع زعفران در جشن برداشت محصول، اقدام به خرید مستقیم زعفران از کشاورز می‌کنند.

  • تفریح و سرگرمی

    انجام فعالیت‌هایی مانند همراهی کشاورزان در تولید و برداشت زعفران، بازدید از موزه‌های زعفران، آشنایی با سبک زندگی کشاورزان زعفران و... برای بسیاری از گردشگران جذابیت دارد؛ ازاین‌رو عاملی برای تفریح و سرگرمی آن‌ها محسوب می‌شود.

جالب است بدانید که دو موزه زعفران در استان خراسان رضوی در شهرهای گناباد و تربیت حیدریه واقع شده است. در این موزه‌ها تمام مراحل کشاورزی زعفران، آداب‌ورسوم هر یک از این مراحل و ابزارهای مورد استفاده در کشاورزی زعفران درون غرفه‌های مختلف آن‌ها در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند.


جشن برداشت زعفران

همچنین هر ساله هنگام جشن برداشت زعفران، تورهای مختلفی به منظور گردشگری زعفران در استان‌های اصلی تولیدکننده زعفران یعنی خراسان جنوبی و خراسان رضوی برگزار می‌شود. در این تورها، گردشگران خارجی و ایرانی زیادی از مزارع کشاورزی بازدید می‌کنند و با مردم روستا در مراحل مختلف برداشت و فرآوری زعفران همکاری می‌کنند. چراکه ضمن آشنایی با فرآیندهای کشاورزی زعفران، از یادگیری و انجام آن هم لذت می‌برند.

بررسی نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری زعفران

کشاورزی بخش مهمی از چرخه اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهد، اما معمولا مردم روستایی که شغل اصلی آن‌ها کشاورزی است، میزان درآمد و سطح زندگی مطلوب و بالایی ندارند. یکی از دلایل این موضوع، کمبود آب و خشکسالی اراضی کشاورزی است. از طرفی این شغل به تنهایی نمی‌تواند نیازهای مالی این جوامع را برطرف کند. این موضوع منجر به کاهش محصولات کشاورزی و مهاجرت روستاییان به شهرها برای اشتغال و کسب درآمد بیشتر می‌شود.

بنابراین لازم است که برای جلوگیری از وقوع چنین معضلاتی، راهکارهایی موثر پیدا کرد. یکی از این راهکارها، تولید زعفران و گردشگری زعفران است که باتوجه‌به شرایط اقلیمی مناسب برای تولید این محصول در ایران و مقاومت بالای آن نسبت به سرما و خشکی، پتانسیل لازم برای ایجاد و ارتقای چنین صنعتی وجود دارد.

اما به دلیل زیرساخت‌های کمی که برای این موضوع وجود داشت و بخش‌های دولتی و خصوصی هم حمایت زیادی از این سبک گردشگری نمی‌کردند، سرانجام مجوزی با عنوان «دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن‌ها» ابلاغ شد. در این ابلاغیه بر مواردی همچون: بهبود معیشت کشاورزان، توسعه پایدار روستایی، حفظ حقوق و منافع قانونی فعالان بخش گردشگری کشاورزی، استفاده از ظرفیت آن‌ها برای تحقق اهداف گردشگری (مثل کاهش بیکاری و افزایش درآمد روستاییان) تاکید شده است.

سرمایه‌گذاری در گردشگری زعفران، علاوه بر اینکه شغلی ثانویه برای بومیان مناطق کشاورزی ایجاد می‌کند، موجب توسعه مناطق روستایی، توسعه کلی اقتصاد کشور و ترغیب و جذب بیشتر گردشگران برای بازدید از این مناطق می‌شود. ضمن اینکه خود گردشگران هم بیشتر با مراحل کاشت زعفران آشنا می‌شوند، تاریخچه آن را به خاطر می‌سپارند و تبدیل به مصرف‌کنندگان همیشگی زعفران می‌شوند.

کلام آخر

ادغام زعفران و صنعت گردشگری به معنی استفاده از زعفران برای جذب گردشگر است. گردشگری زعفران به‌عنوان زیرشاخه‌ای از صنعت گردشگری کشاورزی یا اگروتوریسم، نقش مهمی در رونق اقتصادی جوامع دارد. وجود این سبک گردشگری باعث می‌شود که گردشگران بخواهند با اهداف تفریحی، آموزشی یا تجاری به روستاها سفر و از اراضی کشاورزی زعفران یا موزه‌های زعفران بازدید کنند. همچنین به کشاورزان در چیدن زعفران کمک کنند و بخشی از زعفران مصرفی خود را هم به‌طور مستقیم از آن‌ها خریداری کنند.