کدام شهرهای ایران بهترین زعفران جهان را تولید می‌کنند؟
زعفران از زمان تولید آن در دوره‌های گذشته، همواره به‌عنوان یک ادویه باارزش و گران‌قیمت مورداستفاده و محبوبیت جوامع مختلف قرار می‌گرفته است. در حال حاضر کشورهای زیادی از جمله اسپانیا، چین، هند و... زعفران تولید می‌کنند. اما ایران در میان تمام کشورهای دیگر، بیشترین (90 درصد) و بهترین زعفران جهان را تولید می‌کند. این موضوع به آن دلیل است که نوع خاک و آب‌وهوای ایران، بیشتر از هر جای دیگری مناسب کاشت زعفران است. در ادامه به بررسی تاریخچه تولید زعفران در ایران و شهرهایی از ایران که بهترین زعفران جهان را تولید می‌کنند، می‌پردازیم.
تاریخچه تولید زعفران در ایران
زعفران در گذشته با نام زرپران، به معنی گلی که پرهای آن شبیه زر است (زر+پر+ان)، شناخته می‌شد. قدمت کاشت و استفاده از زعفران به 3000 تا 3500 سال قبل برمی‌گردد. در مورد خاستگاه و مبدا اصلی زعفران در تاریخ جهان، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ بعضی معتقدند که مبدا زعفران ایالت قدیم مادها در ایران است، بعضی هم می‌گویند که زعفران برای اولین‌بار در یونان باستان و منطقه‌ای به نام ساتیوس و همچنین در ترکیه و آسیای صغیر (جنوب غربی آسیا) کشت شده است.
اما مستندات در واقع نشان می‌دهند که اولین زمین‌های زعفران را ایرانیانی که توسط معاویه به شام تبعید شده بودند، دایر کردند. این افراد به‌عنوان اولین زعفران‌کاران جهان، خواص زعفران را به اقوام دیگری از جمله یونانی‌ها، چینی‌ها، رومی‌ها و عرب‌ها معرفی کردند و نحوه کاشت آن را هم در سده‌های اول تا چهارم هجری به کشورهای اسلامی اطراف مدیترانه آموختند. همچنین اولین صادرات زعفران از ایران به کشورهای یونان، روم و چین در زمان پارت‌ها اتفاق افتاد.
به‌طورکلی طبق شواهد تاریخی، ایرانیان از روزگار قدیم به زعفران توجه زیادی داشته و در مصارف مختلف خوراکی و غیرخوراکی مانند رنگ‌آمیزی پارچه، ساخت روغن‌های آرایشی بهداشتی، استقبال از بزرگان در مجالس بزم، نوشتن نامه‌های سلاطین و... از آن استفاده می‌کردند. برای مثال در زمان هخامنشیان از زعفران برای معطر کردن خوراکی‌ها و تزئین نان استفاده می‌شد.
داریوش کبیر هم از روغنی حاوی زعفران برای ماساژ بدن خود استفاده می‌کرد. اسکندر مقدونی برنج زعفرانی می‌خورد و برای التیام زخم‌های خود در حمام زعفران استحمام می‌کرد. همچنین در زمان ساسانیان، تولید زعفران در ایران و مرغوبیت آن در شهرهای قم و بون شهرت یافت.
جالب است بدانید که زعفران قم حتی پیش از پیدایش اسلام، شناخته شده بود. پس از اسلام، زعفران در شهرهای دیگری مانند مازندران، اصفهان، بروجرد، ری و نهاوند کاشته می‌شد. پس از آن هم شهرهای قائنات و بیرجند شروع به کاشت و تولید زعفران در ایران کردند و تا به امروز هم بهترین زعفران جهان را تولید می‌کنند.
معرفی استان‌های تولیدکننده زعفران در ایران
دوره رشد زعفران در فصل پاییز و زمستان و دوره خواب یا استراحت آن در فصل تابستان است. ازاین‌رو مناطقی که زمستان‌های خیلی سرد داشته باشند، باعث کند شدن رشد زعفران می‌شوند. همچنین اگر میزان بارندگی و رطوبت هوا در فصل تابستان بالا باشد، پیازهای زعفران آسیب دیده و از بین می‌روند.
بنابراین استان‌های شمالی و جنوبی ایران مانند مازندران، گلستان، گیلان، هرمزگان، بوشهر و... مناطق مطلوبی برای کشت زعفران نیستند و به‌طورکلی مناطق نیمه‌گرمسیری با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های معتدل مناسب‌ترین گزینه برای کشت زعفران هستند.
ایران اصلی‌ترین منطقه تحت کشت زعفران در جهان است و طبق آخرین آمار، استان‌های عمده تولیدکننده زعفران در ایران به شرح زیرند:
1. خراسان رضوی
خراسان رضوی اولین استانی است که با سطح زیر کشت 82 هزار هکتاری، بیشترین زعفران ایران را تولید می‌کند. از شهرهای معروف تولیدکننده زعفران در این استان هم می‌توان به شهرهای تربت‌حیدریه، مشهد، خاف، گناباد، تایباد، بجستان، زاوه و تربت‌جام اشاره کرد. مردم خراسان سال‌هاست که به کشت زعفران مشغول هستند و این تجارت، بخش بزرگی از زندگی آن‌ها را تشکیل داده است.
2. خراسان جنوبی
خراسان جنوبی با سطح زیر کشت 15 هزار هکتاری پس از استان خراسان رضوی، دومین تولیدکننده بزرگ زعفران در ایران است. شهرهای قائنات، بیرجند، فردوس و بشرویه از مراکز معروف تولید زعفران در خراسان جنوبی هستند.
3. خراسان شمالی
زعفران در هشت شهرستان استان خراسان شمالی کشت و تولید می‌شود. شهرستان فاروج با سطح زیر کشت دو هزار و ۴۵۳ هکتاری و تولید سالانه حدود ۱۴ تن زعفران در جایگاه اول، شهرستان شیروان در رتبه دوم و اسفراین در رتبه سوم تولید در استان خراسان شمالی قرار دارند.
4. اصفهان
پس از سه استان خراسان، اصفهان بیشترین میزان زعفران ایران را تولید می‌کند. سطح زیر کشت این استان حدود 1300 هکتار است و در اغلب شهرهای این استان از جمله شاهین‌شهر، گلپایگان، نجف‌آباد، نطنز و نائین، زعفران کاشته می‌شود.
5. یزد
سطح زیر کشت استان یزد 900 هکتار و تولید زعفران در آن سالیانه حدود 3 تن است. شهرستان عمده تولیدکننده زعفران در کرمان هم به ترتیب عبارت‌اند از: بهاباد، بافق، ابرکوه و مهریز.
6. کرمان
کشت زعفران در بیشتر شهرهای کرمان از جمله سیرجان، زرند، بافت، بابک و بردسیر انجام می‌شود. اما بازدهی زعفران در استان کرمان حدود ۳ تا ۴ کیلوگرم در هر هکتار است که بسیار کم بوده و باید با به‌کارگیری روش‌های جدید کشت زعفران، میزان بازدهی کشت را بالا برد.
7. سایر استان‌ها
استان‌های مهم دیگری که در زمینه تولید زعفران در ایران مشغول به کار هستند شامل فارس، همدان، قزوین، لرستان، خوزستان، سمنان و... می‌شوند. این استان‌ها مجموعا حدود 2 درصد از کل زعفران ایران را تولید می‌کنند.
بهترین منطقه تولید زعفران در ایران
با وجود این‌که استان خراسان رضوی با تولید سالیانه حدود 257 تن از 336 تن زعفران تولید کل جهان، رتبه اول بین تولیدکنندگان زعفران را کسب می‌کند، اما کیفیت زعفران تولیدی استان خراسان جنوبی معمولا بهتر از خراسان رضوی است.
به همین دلیل زعفران قائنات (شهری در استان خراسان جنوبی)، به‌عنوان بهترین زعفران جهان و پایتخت زعفران ایران شناخته شده است. کشت زعفران در استان خراسان جنوبی و به‌خصوص شهر قائن به‌قدری رایج و مشهور است که هرساله تعدادی تور گردشگری برای بازدید از مزارع زعفران برای گردشگران برگزار می‌شود. همچنین اغلب مردم این استان در تجارت زعفران مشغول به کار هستند و قصد دارند که با صادرات هرچه بیشتر زعفران، جایگاه زعفران ایرانی را در بازار جهانی تقویت کنند.
کلام آخر
تولید زعفران در ایران قدمتی چندهزارساله دارد. به دلیل پرسود بودن تجارت زعفران، امکان صادرات آن به جهان و شرایط مطلوبی آب‌وهوایی ایران، در حال حاضر مردم در تمام نقاط ایران اقدام به کاشت زعفران کرده‌اند. بااین‌وجود، استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی بیشترین میزان زعفران را در ایران تولید می‌کنند و بهترین زعفران جهان هم در همین استان‌ها کشت می‌شود. لازم به ذکر است که سطح زیر کشت زعفران در این دو استان و سایر استان‌های ایران، هرسال افرایش می‌یابد؛ به همین دلیل سال‌هاست که کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان به‌شمار می‌رود.