همه‌چیز درباره زعفران دخترپیچ و ریشه آن در فرهنگ خراسان
بسیاری از مردم بر این باورند که بهترین و پرخاصیت‌ترین نوع زعفران تنها شامل رشته‌های سرخ است. اما جالب است بدانید که بسیاری از بومی‌ها و کشاورزان از زعفران دخترپیچ برای مصارف شخصی خود استفاده می‌کنند. زعفران دخترپیچ هرچند نامی است کمتر آشنا، اما یکی از محبوب‌ترین انواع زعفران شناخته می‌شود. این نوع از زعفران، نه تنها قیمت کمتری دارد، بلکه در فرهنگ خراسان هم ریشه دوانده است. در ادامه همراه باشید تا شما را با زعفران دخترپیچ بیشتر آشنا کنیم.
زعفران دخترپیچ چیست؟
زعفران به‌طورکلی از دو قسمت کلاله (بخش قرمز رنگ رشته‌های زعفران) و خامه (بخش سفید انتهایی رشته زعفران) تشکیل می‌شود. بر اساس کلاله و خامه، زعفران به انواع مختلف پوشال، سرگل، دخترپیچ و نگین تقسیم می‌شود.
کشاورزها پس از برداشت گل‌های زعفران، باید رشته‌های آن‌ها را از گل‌ها جدا کنند. این وظیفه به افرادی سپرده می‌شود که به اصطلاح به آن‌ها گل پاک‌کن می‌گویند. گل پاک‌کن‌ها با توجه به خواسته کشاورز، زعفران را بی‌ریشه یا با ریشه به کشاورز برمی‌گردانند. اگر کشاورز زعفرانش را بی‌ریشه بخواهد، تقریبا می‌شود همان زعفران‌های سرخی که در فروشگاه‌ها به فروش می‌رسد که فقط قسمت‌های قرمز رنگ رشته‌های زعفران را دارد. اگر زعفرانش را با ریشه بخواهد، زعفران هر دو قسمت کلاله و خامه را به همراه خواهد داشت. به این زعفران، دخترپیچ می‌گویند.
در بازار، زعفران دخترپیچ را با نام‌های دیگری همچون زعفران دسته، رشته یا مادر هم می‌شناسند. زعفران دخترپیچ به دلیل آنکه فرخوردگی بیشتری نسبت به دیگر انواع زعفران دارد و چون قسمت‌های سفید و زرد رنگ آن، رنگ‌دهی کمتری نسبت به قسمت‌های قرمز رنگ دارد؛ این زعفران قدرت عطر و طعم کمتری داشته و معمولا به عنوان زعفران درجه چهار شناخته می‌شود. به همین دلیل قیمت بسیار کمتری دارد.
همان‌طور که گفتیم زعفران دخترپیچ یک رشته کامل از زعفران را شامل می‌شود که شامل بخش‌های زیر است:
- قسمت سفید رنگ که به ریشه زعفران شهرت دارد.
- قسمت زرد رنگ که بین قسمت سفید و قرمز رشته زعفران قرار دارد.
- قسمت قرمز رنگ زعفران که اکثر مردم این قسمت را به عنوان زعفران می‌شناسند
زعفران دخترپیچ به دلیل آنکه یک رشته کامل از زعفران است، تمامی خواص موجود در سه بخش آن را شامل شده و به همین دلیل آن را پرخاصیت می‌دانند. به‌طورکلی کشاورزان و افراد بومی بر این باورند که این زعفران خاصیت بیشتری داشته و به دلیل قیمت پایین‌تر، برای استفاده خانواده‌ها مناسب‌تر است.
جالب است بدانید که تشخیص زعفران دخترپیچ اصل نسبت به تقلبی از دیگر انواع زعفران نیز آسان‌تر است. چراکه به‌راحتی نمی‌توان مشابه آن را تولید کرد.
رشته‌های کامل زعفران دخترپیچ معمولا به دو صورت یک‌سویه و دوسویه روی هم قرار می‌گیرند. در روش یک‌سویه، کلاله‌ها در یک سمت و خامه‌ها در یک سمت روی هم قرار می‌گیرند. در روش دوسویه، کلاله‌ها در اطراف و خامه‌ها در وسط قرار می‌گیرند. در این روش به دلیل آنکه بخش قرمز رشته‌های زعفران (کلاله) در اطراف قرار دارد، محصول را زیباتر نشان داده و از دید مشتریان جذاب‌تر است.
زعفران دخترپیچ و ریشه آن در فرهنگ خراسان
همان‌طور که اشاره کردیم این زعفران در بین بومیان و کشاورزان خراسان به دلیل خواص و قیمت کمتر، محبوبیت بیشتری دارد. بااین‌حال شاید برایتان جالب باشد که بدانید چرا خراسانی‌ها به این نوع از زعفران، دخترپیچ می‌گویند و زعفران دخترپیچ چه ارتباطی با سنت‌ها و فرهنگ خراسان دارد.
1. قبل از صنعتی شدن مراحل کاشت و برداشت، خشک کردن و دسته‌بندی رشته‌های زعفران در بین خانواده‌های بومی و خود کشاورزان انجام می‌شد. در حال حاضر در خراسان نیز هنوز هستند کشاورزانی که جشن برداشت زعفران را کاملا سنتی و با دست انجام می‌دهند. از گذشته تا به امروز، دسته‌بندی رشته‌های زعفران دخترپیچ یا دسته معمولا توسط دختران یا زنان خانواده‌ها انجام می‌شده است و به‌نوعی آن‌ها رشته‌ها را به‌هم می‌پیچند. به همین دلیل به این زعفران، دخترپیچ می‌گویند.
۲. رشته‌های کامل زعفران پس از آنکه از گلبرگ‌ها جدا و خشک شد، به صورت یک‌سویه یا دوسویه روی هم چیده می‌شود. زمانی که خامه‌ها روی هم و کلاله‌ها نیز روی هم قرار می‌گیرند، دختران خراسانی به دور آن‌ها یک نخ می‌پیچند. در این حالت، تصویر دختری با دامنی قرمز رنگ خلق می‌شود که انگار دامنش را در باد رها کرده است.
کلام آخر
زعفران دخترپیچ یکی از انواع زعفران است که قیمت پایین‌تری در بازار دارد و به همین دلیل معمولا خود کشاورزان برای مصارف شخصی از آن استفاده می‌کنند. این زعفران از یک رشته کامل تشکیل شده و به دلیل سنت‌های خاصی که در برداشت و دسته‌بندی آن وجود دارد، می‌توان آن را یکی از زعفران‌های مهم در فرهنگ خراسان دانست.