زعفران را در گلخانه بکاریم یا در مزارع؟
کاشت زعفران به دو روش کلی سنتی و مدرن انجام می‌شود. روش سنتی به معنی کاشت زعفران در مزرعه بوده و بیش از سه هزار سال قدمت دارد، اما روش مدرن به معنی کاشت زعفران در گلخانه است و کمتر از 20 سال قدمت دارد. هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که تولیدکنندگان زعفران می‌توانند با توجه به شرایط اقلیمی محیط موردکشت، شرایط مالی و سایر فاکتورهای مورد انتظار خود، یکی از این روش‌ها را انتخاب کنند. در این مقاله روش‌های کاشت گلخانه‌ای زعفران را بررسی کرده و آن‌ها را با روش سنتی مقایسه می‌کنیم.
روش‌های کاشت زعفران در گلخانه
روش کاشت گلخانه‌ای زعفران را فردی به نام ژائو جی برای اولین بار در سال ۲۰۰۴ در کشور چین ابداع کرد. طرح این روش سپس در سال ۲۰۱۲ در چین به ثبت ملی رسید و باعث شد که کشور چین با قدرت زیادی وارد عرصه تولید زعفران شود.
کاشت زعفران در گلخانه برای مناطقی که خاک آن نامناسب، فقیر یا دارای آلودگی است، شرایط اقلیمی مناسبی برای کاشت زعفران در آن وجود ندارد یا دچار بحران کمبود آب و آلودگی آب هستند، روش مناسبی است. کاشت گلخانه‌ای زعفران به دو روش زیر انجام می‌شود:
کاشت هیدوپونیک یا آبکاشتدر این روش، پیازهای زعفران را هنگامی که در خواب به سر می‌برند، یعنی در ماه‌های خرداد تا تیر تهیه می‌کنند و آن را در شرایطی که تهویه، نور و رطوبت مناسب و کنترل‌شده‌ای داشته باشد، نگهداری می‌کنند. سپس در اواسط مرداد تا اوایل شهریور ماه، پیازها را ضدعفونی و پاکسازی کرده و به سینی‌های چوبی منتقل می‌کنند. در این مرحله پس از اندازه‌گیری نیازهای غذایی گیاه زعفران، پیازها را در بستری از مواد مغذی مایع قرار می‌دهند؛ به این معنا که تغذیه گیاه به جای خاک، از طریق آب انجام می‌شود. سرانجام پس از گذشت سه ماه یعنی در آبان ماه، گل‌های زعفران برداشت می‌شوند.
پیازهای زعفران پس از گلدهی، برای رشد و تکثیر، به زمین منتقل می‌شوند تا برای کاشت سال بعد آماده شوند. در این مرحله، از خاک حاوی پیاز در ماه‌های آذر تا اردیبهشت نگهداری می‌شود (از نظر کوددهی، آبیاری و محلول‌پاشی). پس از سپری شدن مرحله رشد پیاز، برداشت آن‌ها از زمین در خرداد ماه انجام شده و دوباره به گلخانه منتقل می‌شوند. این چرخه کلی کاشت زعفران به روش هیدروپونیک و انتقال پیازها از زمین به گلخانه و برعکس، هر سال تکرار می‌شود.
کاشت آیروپونیک یا هواکاشتچرخه کلی کشت آیروپونیک زعفران مشابه روش هیدروپونیک است؛ با این تفاوت که پیازهای زعفران با قرارگیری در طبقه‌های افقی یا عمودی چوبی، در هوا معلق می‌مانند و ریشه آن‌ها به‌طور مداوم با کود و مواد مغذی تغذیه می‌شود. این مواد یا در همراه آب به پیازهای اسپري می‌شوند یا به‌صورت مه غنی در فضای گلخانه پر می‌شوند.
مزایا و معایب کاشت زعفران در گلخانه
برخی از مزایا و معایب اصلی کاشت زعفران در گلخانه نسبت به کاشت سنتی به شرح زیرند:
مزایای کاشت گلخانه‌ای زعفران
- قابلیت اجرای این روش کشت در هر نوع منطقه و مساحت‌های کم
- کنترل عوامل جوی و نامساعدی که از قبل پیش‌بینی‌نشده
- مصرف کم و مقرون‌به‌صرفه آب
- قابلیت تنظیم نور، رطوبت و دمای محیط مورد کشت
- قابلیت تنظیم نور، رطوبت و دمای محیط مورد کشت
- برداشت گل آسان‌تر و کم‌ریسک‌تر
- رسیدن به محصول و سوددهی بالا از سال اول کاشت (در حالی که در کاشت سنتی از سال 5 و 6 می‌توان به سوددهی بالا رسید)
- راحت و کنترل‌شده بودن عملیات سم‌پاشی
- ساده و اندک بودن عملیات وجین و حذف علف‌های هرز
- راندمان بالاتر در تولید محصول
- کم‌هزینه بودن تولید نسبت به میزان برداشت
- کنترل رشد پیازهای زعفران
معایب کاشت گلخانه‌ای زعفران
- جابه‌جایی مکرر پیاز زعفران از گلخانه به زمین و برعکس، هزینه و زمان زیادی از کشاورز می‌طلبد.
- هزینه اولیه تاسیس تجهیزات و سیستم‌های مورد نیاز کشت گلخانه‌ای بالاست.
- آموزش کافی برای اجرای این کشت وجود ندارد.
- تجهیزات باکیفیتی برای اجرای این روش وجود ندارند.
- برای کاشت زعفران در گلخانه نیاز است که از پیازهای درشت‌تری نسبت به کشت در مزرعه استفاده شود که این موضوع باعث بالارفتن هزینه‌ها می‌شود.
- کاشت زعفران در گلخانه به زمان و مراقبت زیادی نیاز دارد.
- کاشت زعفران در گلخانه به زمان و مراقبت زیادی نیاز دارد.
- کیفیت زعفران کشت‌شده از این روش پایین‌تر از کاشت سنتی است.
تفاوت کاشت زعفران در مزارع یا گلخانه
برای فهمیدن تفاوت‌های بین کاشت زعفران در مزرعه و کاشت زعفران در گلخانه، آن‌ها را پیرامون موضوع‌های زیر بررسی کرده‌ایم:
- در هر دو روش کشت سنتی و گلخانه‌ای، هزینه سالیانه‌ای جهت شخم و کوددهی خاک برای نگهداری پیازهای زعفران در آن وجود دارد و فقط یک بار برای خرید بذرهای پیازهای تا 7 الی 8 سال آینده هزینه می‌شود.
- در کشت گلخانه‌ای هیدروپونیک به چندین لیتر آب برای بخار و رطوبت‌سازی فضای گلخانه نیاز است، اما در کاشت سنتی فقط سه مرحله آبیاری در مزرعه انجام می‌شود.
- احتمال شیوع بیماری‌های زعفران مانند قارچ، کنه و سایر آفات در کاشت سنتی بیشتر از گلخانه‌ای است؛ چراکه پیازهای زعفران در کاشت سنتی تا 8 سال درون خاک قرار دارند و احتمال سرایت این بیماری‌ها به پیازها و مزارع دیگر بیشتر است. اما در کاشت گلخانه‌ای پیازها همواره در معرض دید قرار دارند و راحت‌تر می‌توان آن‌ها را کنترل و پیازهای بیمار را از بقیه جدا کرد.
- در کاشت سنتی زعفران نمی‌توان عوامل پیش‌بینی‌نشده‌ای مانند شرایط نامطلوب جوی (سرما یا گرمای شدید) را کنترل کرد و این موضوع به خصوص در فصل گلدهی زعفران می‌تواند آسیب زیادی به مزرعه وارد کند. اما کنترل چنین شرایطی حین کاشت زعفران در گلخانه بسیار راحت‌تر است و آسیبی به زعفران‌ها نمی‌رسد.
- برای برداشت گل‌های زعفران در مزرعه، به تعداد کارگران زیادی نیاز است و این کارگران باید در فصل سرما و تاریکی هوا اقدام به برداشت گل کنند که شرایط سختی را برای آن‌ها و هزینه بیشتری را برای شما رقم می‌زند. اما در کاشت گلخانه‌ای شرایط برداشت گل‌ها بسیار راحت‌تر بوده و هزینه کمتری برای کارگر پرداخت خواهید کرد.
- کیفیت زعفران‌هایی که به روش سنتی تولید می‌شوند از نظر عطر و رنگ عموما بهتر از زعفران‌های گلخانه‌ای بوده و کلاله‌های درشت‌تری ارائه می‌کنند.
- کاشت زعفران در گلخانه نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و دستگاه‌های اتوماتیک مختلفی نیاز دارد. اما کاشت زعفران در مزرعه به امکانات محدودتری نیاز داشته و سرمایه‌گذاری زیادی هم لازم ندارد.
- میزان برداشت گل در کاشت گلخانه‌ای نسبت به سنتی کمتر است؛ به‌طوری‌که از ۱۰۰۰ متر زمین زراعی و با کشت ۶۰۰ کیلوگرم پیاز زعفران، حدود ۲ کیلوگرم زعفران خشک دریافت می‌شود، اما این موضوع در گلخانه اتفاق نمی‌افتد.
کلام آخر
به‌طورکلی نمی‌توان گفت که کدام یک از روش‌های سنتی و گلخانه‌ای زعفران بهتر است؛ چون این موضوع به عوامل متعددی از جمله شرایط جوی منطقه، دسترسی به امکانات کافی، بودجه و سرمایه اولیه، انتظارات و اهداف کشاورز از تولید زعفران و بسیاری موارد دیگر بستگی دارد. اما در حال حاضر به دلیل شرایط اقلیمی مطلوبی که در ایران وجود دارد، کاشت زعفران در مزرعه روش مناسب‌تر و رایج‌تری محسوب می‌شود که اغلب تولیدکنندگان بزرگ زعفران در ایران از آن استفاده می‌کنند.